- Harry Pape-Luijten
Europees Jaar van het Cultureel Erfgoed: creativiteit vanuit traditie
Inleiding
Zoals we op onze Facebookpagina al aankondigden, is 2018 het Europees Jaar van het Cultureel Erfgoed. De organisatie die hier achter zit, heeft aan elke maand een bepaald thema toegekend, waaraan activiteiten gekoppeld kunnen worden:
Januari: Creativiteit vanuit traditie
Februari: Duurzaam vakmanschap
Maart: Water
April: Gemaakt landschap
Mei: Europese routes
Juni: Verdedigingslinies
Juli: Erfgoed is van ons allemaal
Augustus: Landgoederen en buitenplaatsen
September: Beladen erfgoed
Oktober: Opgegraven geschiedenis
November: Religieus verleden
December: Grenzeloos erfgoed
Natuurlijk zagen wij daarin de mogelijkheid om een paar korte bijdragen te schrijven, die aanhaken op de verschillende thema’s en een bepaalde omgang met Europees erfgoed vanuit ons oogpunt beschrijven. Deze kleine inleiding lees je bij elk van de twaalf bijdragen doorheen het jaar opnieuw; je hoeft alleen te kijken naar het onderstreepte thema in de lijst hierboven om te weten in welke maand je je bevindt. Veel leesplezier!
Orkney: een vroeg-Europese smeltkroes
De erfgoedjaarbijdrage van januari is gebaseerd op het principe van kunstenaars die door hun lokale erfgoed worden geïnspireerd en daarmee iets nieuws voortbrengen, wat in de rest van (in dit geval) Europa weer kan leiden tot inzicht en beleving van dat erfgoed. Wat betreft de Europese locatie die we hiervoor in gedachten hadden reizen we af naar het net-niet-uiterste noordoosten van Schotland: we steken de woelige Pentland Firth over en komen aan in Orkney.
Orkney is ontegenzeggelijk indrukwekkend, van haar prachtige ruige kusten (al dan niet bevolkt met papegaaiduikers, maar zeker met meeuwen en stormvogels) tot haar rijke, uit steen gehouwen geschiedenis. De afgelopen jaren zijn door continu archeologisch onderzoek, waaronder op de Ness of Brodgar, steeds meer aanwijzingen gevonden dat de culturele beweging die in Stonehenge haar meest bekende uiting vindt op de noordelijke eilanden van Schotland is begonnen. Niet voor niets heeft het centrale deel van Mainland, het grootste eiland van Orkney, het predicaat UNESCO-werelderfgoed en staat het bekend als The Neolithic Heart of Orkney: stenen huizen, opzienbarende tombes en cirkels van staande stenen vormen samen met de huidige nederzettingen en landbouwgebieden een wonderlijk landschap van 5000 jaren menselijke inspanning.
Maar het neolithische deel van het verleden van Orkney is precies dat, een deel. Wat deze eilanden nog interessanter maakt, is dat het tot in de 15e eeuw Scandinavisch eigendom is geweest. Pas met de bruidsschat die Christiaan I van Denemarken met zijn dochter Margareta aan James III gaf kwamen Orkney en Shetland in Schotse handen (wat eigenlijk niet de bedoeling was, maar Christiaan kon de echte bruidsschat uiteindelijk niet opbrengen en raakte het onderpand van de genoemde eilanden kwijt aan de Schotse koning). Het Scandinavische verleden heeft ervoor gezorgd dat de Vikingen en hun nazaten een belangrijke stempel hebben gedrukt op de ontwikkeling van Orkney. En dan waren er ook nog de Picten, een stammenconfederatie in oostelijk en noordelijk Schotland in de Late IJzertijd (daartoe behoort ook wat wij de Romeinse Tijd noemen, maar de Schotten zijn zeer succesvol geweest in het buitenhouden van onze mediterrane vrienden en hebben in feite dus geen Romeinse Tijd zoals wij die kennen) en Vroege Middeleeuwen. Dit alles zorgt voor een bijzondere mengeling van talen en schriften – waaronder runen en ogham – in zowel monumentale inscripties alsook teksten die niet zouden misstaan als Noorse heldensagen. Dat wij groot fan zijn van Orkney is natuurlijk niet voor niets: onze reis ernaartoe twee jaar geleden staat op het netvlies gegrift.
Arts and crafts aan het einde van Europa
Wat heeft dat nu met kunstenaars nu te maken, zal je denken? Wel, het geval wil dat er in Orkney een opvallende hoeveelheid ambachtslieden zijn die zich bezighouden met het vervaardigen van sieraden – ook jonge ondernemers vinden hierin hun roeping, waarbij ze vaak niet alleen als leerlingen op Orkney maar ook elders in Europa hun licht hebben opgestoken. In veel gevallen wordt ten minste een deel van hun werk geïnspireerd door hun leefomgeving, die zoals gezegd erg rijk is aan erfgoed. De verkoop van arts and crafts in Orkney en ook in andere delen van Schotland levert tegenwoordig een behoorlijke bijdrage aan het economisch model van de Schotten, waarbij ze aftrek vinden in zowel eigen land bij bijvoorbeeld Engelsen op dagtocht alsook elders in Europa door vakantiegangers van buiten Groot-Brittannië.
Mooie voorbeelden hiervan zijn het werk van Sheila Fleet en Zoe Davidson. Eerstgenoemde is al een gevestigde naam en de sieraden uit haar workshop zal je zowel op het Schotse ‘vasteland’ tegenkomen als op de veerboot tussen Nederland en de Britse eilanden. Sheila Fleet heeft onder andere de staande stenen van Orkney als basis gepakt voor oorbellen en hangers, maar putte ook uit de vondst van neolithisch aardewerk op de beroemde site Skara Brae, de St. Magnus kathedraal in de hoofdstad Kirkwall, de Maeshowe en Mine Howe tombes en het Pictische ogham-schrift, bijvoorbeeld verwerkt in ringen zoals die van mijzelf hieronder.
Zoe Davidson daarentegen is een jonge kunstenares met haar workshop in Stromness en timmert hard aan de weg om een naam voor haarzelf te maken. Haar gevoel voor stijl en haar enthousiasme leidde ertoe dat wij uiteindelijk samen met haar onze trouwringen hebben ontworpen. Hoewel Zoe veelal het natuurlijke landschap als uitgangspunt neemt, haalt ook zij creativiteit uit traditie. Een minder voor de hand liggend voorbeeld hiervan is haar ‘Barriers’-lijn. De Churchill Barriers werden tijdens de Tweede Wereldoorlog aangelegd, om de vloot van de Royal Navy voor anker in marinebasis Scapa Flow te beschermen tegen verrassingsaanvallen van Duitse onderzeeërs. Tegenwoordig dienen de enorme blokken en de weg die er mettertijd over heen is gelegd als verbinding tussen de eilanden Mainland, Lamb Holm, Glimps Holm, Burray en South Ronaldsay. Ook de nalatenschap van de Tweede Wereldoorlog is erfgoed en hoewel het uiteindelijk over een groot deel van de wereld uitwaaierde, is het begin van deze oorlog natuurlijk bijzonder Europees in origine. Dat een herinnering hieraan is verweven met de huidige mobiliteit op Orkney en nu tot sieraad is verworden, toont de kracht van dergelijk monumentaal erfgoed en het daaraan gekoppelde verhaal.
Volgende maand een nieuwe korte bijdrage in het kader van het Europees Jaar van het Cultureel Erfgoed, dan over duurzaam vakmanschap!