Inleiding
Als we het hebben over het bezoeken van historische locaties in Nederland, dan denkt men al gauw aan iconische sites als het Muiderslot, de Sint-Janskathedraal in Den Bosch, of de grachtengordel van Amsterdam. Oude stadscentra in het bijzonder hebben een speciale aantrekkingskracht op bewoners en bezoekers en ons land mag zich verheugen in een breed aanbod van dergelijke kernen, waar de geschiedenis tot ons spreekt vanaf elke markante straathoek. Zo ook in Utrecht.
Als de meest centraal gelegen stad in Nederland wordt Utrecht dagelijks aangedaan door een veelheid aan mensen, waarvan het gros als doordeweekse forens niet verder komt dan de immer uitbreidende hallen van het centraal station. Echter, wie de uitstap waagt tot buiten Hoog Catharijne komt terecht in een stedelijke omgeving die tegelijkertijd bruisend en laidback genoemd kan worden. Hoewel Utrecht op zaterdag of koopavond qua drukte niet onder doet voor onze hoofdstad, zijn er ook momenten waarin je even helemaal op kan gaan in de stilte van eeuwen. Zo ook op het Domplein, het hart van Utrecht en ogenschijnlijk één van de drukste plekken van de stad. Maar het plein tussen de Domtoren – de hoogste kerktoren van Nederland – en het resterende deel van de kerk verbergt een geheim. Onder de grond, DOMunder.
Geschiedenis in lagen
Het Domplein van Utrecht is één van de weinige locaties in Nederland waar de sporen van het verleden in aanzienlijke mate aanwezig zijn, laagsgewijs en beleefbaar voor jong en oud. Eigenlijk is de enige locatie die ermee kan wedijveren het Tempel- en Kerkmuseum van Elst in Gelderland, waar de restanten van een tweetal Romeinse tempels en de vroegmiddeleeuwse voorganger van de huidige Grote Kerk nog steeds zichtbaar en te beroeren zijn. Daar waar men in Elst (voor nu) heeft gekozen voor een klassieke rondleiding door enthousiaste vrijwilligers en de resten onder de kerkvloer vooral voor zichzelf laat spreken, heeft Utrecht in DOMunder een ware belevenis in handen gekregen die de bezoeker het verhaal van 2000 jaar Domplein deels zelf laat ontdekken.
Natuurlijk gaan we niet teveel weggeven van de ervaring en hetgeen men kan leren, kunnen we in elk geval stellen dat de geschiedenis van het Domplein zich ontzettend goed leent voor een belevenis als DOMunder. Misschien heb je die brede metalen strip op straat wel eens opgemerkt die je oversteekt, voordat je op het plein uitkomt? Wellicht rook en licht uit die strip gezien, op bepaalde avonden? Die strip, die van bovenaf gezien een rechthoek vormt rondom de Dom, geeft de contour aan van het Romeinse castellum dat hier heeft gelegen: het fort Traiectum, waar Utrecht haar naam aan dankt. De Romeinen legden de basis voor die twintig eeuwen activiteit op het Domplein en de echo’s van hun aanwezigheid zijn nog steeds ondergronds aanwezig, in de schatkamers van DOMunder.
Indiana Janneke
Waar DOMunder zich mee onderscheidt is dat de Romeinse en middeleeuwse geschiedenis van Utrecht niet alleen verteld wordt aan het begin van de rondleiding, door bevlogen vrijwilligers die hun inleiding zo brengen dat zowel kinderen als volwassenen erbij betrokken worden, maar dat de bezoekers zelf op zoek gaan naar de relicten van die afgelopen eeuwen. Gewapend met een slimme zaklamp daal je namelijk in klein groepsverband af onder de grond en laat je letterlijk je licht schijnen op de halfduistere omgeving, op zoek naar verstopte sensoren. In wezen is het een hele slimme audiotour, waarbij je niet net als in een museum op de wand ziet waar je het volgende nummer moet laten afspelen voor extra info, maar waar je als Indiana Janneke echt moet zoeken naar die volgende aanwijzing over hetgeen je om je heen ziet. Op dat moment is het ook geen geleide tour meer, maar laten de vrijwilligers je op eigen gelegenheid de rondgang maken, totdat het tijdslot van je bezoek een einde nadert en je weer richting daglicht wordt gebracht.
Waarom is het middenschip van de Domkerk er niet meer? Wat vonden de archeologen in de afgelopen jaren terug van hun collega-onderzoekers uit de jaren ’40? Waar stond het hoofdkwartier van de Romeinse kampcommandant? Op al deze vragen en nog veel meer kan je het antwoord vinden in de 75 minuten die je DOMunder doorbrengt, middels de verhalen die middels de sensoren op je oortje worden afgespeeld of via een klein aantal audiovisuele elementen die in de schatkamer verwerkt zijn. Vooral de manier waarop de sensoren tijdelijk uitvallen om ieders aandacht te vestigen op de gebeurtenissen in het jaar 1674 was wat mij betreft indrukwekkend geslaagd. DOMunder laat zien hoe je met gebruik van moderne techniek, licht en geluid mensen erfgoed kan laten beleven en tegelijkertijd spelenderwijs iets kan laten leren.
In de marge
Het bezoek aan DOMunder was wat ons betreft een geslaagd uitje in hartje Utrecht en we bevelen het van harte aan een ieder aan! Zijn er dan geen kritische kanttekeningen te plaatsen bij deze experience? Jawel, er is natuurlijk altijd ruimte voor verbetering. Zo is het wel zaak dat je de slimme zaklamp precies goed op een sensor richt en daar soms even je arm voor moet uitstrekken, anders ga je niets horen via je oortje. Voor mensen die wellicht gauw gefrustreerd worden is dat iets om te onthouden en even wat langer vol te houden: het is het waard! Ook mis je door het halfduister, de zoektocht en de punt-/objectgerichte opzet van de rondleiding wel een beetje het overzicht over de vindplaats zelf: met een gestapelde combinatie van Romeinse en middeleeuwse muurresten over toch best een redelijk oppervlak, kom je eigenlijk pas bij de laatste bocht op een punt dat je achterom kijkt en voor het eerst een idee krijgt van de omvang van het geheel. Dat besef heb je bij een bezoek aan Elst wel gauw, omdat je kan uitkijken over de funderingen. Wellicht dat in DOMunder het nog een idee is om een plattegrondje ofwel mee te geven na de inleiding, ofwel te verwerken in de rondleiding zelf.
Tenslotte heb ik zelf sterk de neiging om vondsten, muren en funderingen aan te raken – dat kan zijn omdat ik archeologie ben gaan studeren om met het materiaal in aanraking te komen, anders was ik wel geschiedenis gaan volgen – maar in DOMunder geldt het beleid look but don’t touch. Ik werd dan ook vriendelijk teruggefloten toen ik mijn vingers over een stempel in een Romeinse dakpan liet gaan. Gelet op het feit dat er geen vitrines of hekken zijn, waardoor je meer een gevoel van vrijheid en ontdekking hebt dan in een museum, doet dat beleid wat mij persoonlijk betreft toch wat afbreuk aan de ervaring. Juist hier zou de bezoeker zo goed een historische sensatie kunnen ervaren, door even in fysiek contact te komen met het materiaal. Begrijpen doe ik het wel, zeker. Vrij naar Wie is de Mol-winnares Sanne Wallis de Vries: “Ik vind het ook niet erg, maar het is wel jammer.”
Conclusie
Desalniettemin mogen deze opmerkingen de pret niet drukken, want de opzet van DOMunder is ontegenzeggelijk een voorbeeld van hoe erfgoed op een toegankelijke en moderne manier ‘aan de man’ kan worden gebracht. Het past ook naadloos in de wijze waarop het Domplein als historisch hart van Utrecht wordt geprofileerd. Bovendien is het veelzeggend dat je vooraf een tijdslot moet reserveren voor je bezoek: de ondergrondse ervaring is gauw uitverkocht! Eindoordeel: dikke duim omhoog voor DOMunder. Als je bedenkt dat het toegangskaartje je ook nog 20% korting bezorgt op een beklimming van de Domtoren heb je eigenlijk al geen goede reden meer om zowel onder als boven het plein van Utrecht en haar rijke geschiedenis te genieten!
---
Voor bezoekersinformatie en reserveringen, check http://www.domunder.nl/