- Harry Pape-Luijten
De Jeroen Bosch tentoonstelling en een Wonderlijke Klim
Inleiding
Vorig jaar schreef ik een bijdrage over de bijzondere luchtboogbeelden die het dak van de Sint-Jan in Den Bosch sieren. Op dat moment was het nog niet helemaal zeker, maar wel zeer waarschijnlijk, dat er in 2016 – het jaar van Jeroen Bosch – een klimwandeling georganiseerd zou worden op de Sint-Jan. Op die manier zou men een volstrekt unieke kijk op de 96 schrijlings zittende beeldjes kunnen krijgen. Nu, enkele maanden later, is duidelijk dat de klimwandeling daadwerkelijk van de grond is gekomen én dat het momenteel één van de publiekstrekkers van Den Bosch is! Mijn vriendin en zakenpartner Marloes toog dan ook met mij naar de stad van Jheronimus van Aken, om de tentoonstelling van zijn werk in het Noordbrabants Museum te zien en deel te nemen aan een Wonderlijke Klim.
Een bruisende stad
Voor een ieder die de afgelopen weken in Den Bosch is geweest zal het opgevallen zijn dat het centrum van de stad bruist als nooit tevoren. Je kan het ook simpelweg erg, erg druk noemen, maar dat doet toch een beetje afbreuk aan de moeite die Den Bosch zich heeft getroost om alles uit de kast te trekken voor het jaar van Jeroen Bosch. De iconische figuren van Bosch zijn overal in de stad te ontwaren, van kleurrijke stickers op vele winkels tot aan levensgrote modellen in het water van de Binnendieze. Het naar zijn geboortestad halen van een omvangrijk deel van Jeroen zijn oeuvre trekt vele toeristen uit alle windstreken naar de Meierij, wat zich uit in volle terrassen en een smeltkroes van talen. Maar is al die drukte het waard? Hoe is de tentoonstelling waar alles om draait in Den Bosch?
Gek? Geniaal? Allebei?
Het werk van Jeroen Bosch, geboren Jheronimus van Aken, is wereldberoemd. Buiten Nederland, vooral in Spanje, is hij wellicht nog bekender dan hier - wat alles te maken heeft met het feit dat het merendeel van zijn werk in musea hangt buiten ons land. Voor de meesterwerken van zijn hand kan je normaliter beter terecht in bijvoorbeeld het Museo Nacional del Prado (Madrid) of het Palazzo Ducale (Venetië). In het Noordbrabants Museum zijn velen hiervan even terug in de stad waar ze gemaakt werden: 20 schilderijen en 19 tekeningen, waaronder vier drieluiken en vier tweezijdig beschilderde panelen. De expositie toont ook werk van kunstenaars die in Bosch’ atelier moeten hebben gewerkt, van latere navolgers en werken die de context van de tijd van Bosch verduidelijken.
Laat ik duidelijk zijn: het werk van Jeroen Bosch valt in de categorie hate it or love it, maar dat het kunst is met een bijzonder karakter is onontkoombaar. Het is dan ook zeker aan te raden om de tentoonstelling in het Noordbrabants Museum te bezoeken – als je nog kaartjes kan krijgen. Want dat er veel volk op af komt is iets wat zeker is. Nu de timeslots en openingstijden verruimd zijn hoop ik dat de doorstroom verbeterd is, maar toen wij er eind maart waren was het naar onze mening bijzonder druk. Mocht u nog gaan: de wachtrij is voor de garderobe en fungeert als bottleneck. Probeer vooral géén jas of tas mee te nemen, dat scheelt enorm.
Eenmaal binnen zijn er enkele zalen waar het werk van Bosch is uitgestald, waarbij naar onze mening vooral de tekeningen een ondergewaardeerd onderdeel vormen. Met andere woorden, daar is het meestal vrij rustig en is dit echt boeiende werk op het gemak te bekijken. Om de topstukken te zien zult u moeten wedijveren met circa 10-30 anderen, afhankelijk van het specifieke werk. Onze tip is om niet gelijk in het begin te blijven steken, maar eerst in de andere zalen te gaan kijken. Daarnaast: heb geduld, probeer werken waar iedereen pontificaal voor blijft staan zijwaarts schuifelend te benaderen
en bedenk goed dat de gemiddelde museumbezoeker in een dergelijke drukke tentoonstelling net zoveel rekening met u houdt als de gemiddelde medeweggebruiker tijdens de avondspits op de A27 bij Vianen of Gorinchem: nihil. Toon geen genade, dat doen zij ook niet.
Maar alle gekheid op een stokje (dat is ongetwijfeld iets wat Bosch ooit heeft getekend): de tentoonstelling is zeer de moeite waard. Wij raden wel aan om uzelf eerst iets (meer) bekend te maken met het werk van Bosch en de middeleeuwse wereld waar hij in leefde, want dat maakte het bezoek in onze ervaring aanzienlijk leuker en de drukte dragelijker. Ter voorbereiding hebben wij alle afleveringen (10 minuten elk) van Kijken naar Bosch gezien op de website van Omroep Brabant, waarin meesterverteller Ed Hoffman de kijker meeneemt in zijn enthousiasme en kennis. U zult een pad nooit meer hetzelfde beschouwen, beloofd. Aanrader, ook als u niet naar de tentoonstelling gaat!
De lucht in
Maar hoe zit het nou met die luchtboogbeeldjes? Wel, wij waren de dag voor ons bezoek aan de tentoonstelling eerst naar de Sint-Jan gegaan. Bij aankomst is de tijdelijke steiger langs de kathedraal niet te missen. Een houten noodgebouw met daarin een receptiebalie en vitrines met boeken en andere merchandise vormt de toegang. Tijdens ons bezoek was het weer goed – een paar druppels regen mochten de pret niet bederven – en het moge duidelijk zijn dat deze klim erg veel baat heeft bij goede weersomstandigheden. Gelukkig kan dat de komende maanden alleen maar beter worden, toch?
Met een groep van ongeveer 20 mensen, onder leiding van een gids, bestegen we de trappen van de steiger. Voor mensen met hoogtevrees: de steigerklim zelf is eigenlijk enger dan de wandeling op het dak van de Sint-Jan zelf, dus zet vooral door als u licht bevend boven aan bent gekomen! De dakgoot is namelijk tijdelijk voorzien van stevige houten vlonders en persoonlijk heb ik aanzienlijk vertrouwen in een bouwwerk dat al enkele eeuwen fier overeind staat. Op het platform bovenaan de steiger gaf de gids een korte, heldere uitleg, waarna een ieder vrijelijk mocht rondlopen op het dak. Een plattegrond met de locaties en voorstellingen van alle 96 beelden, gekregen bij de ingang beneden, is eigenlijk de enige gids die je nodig hebt.
Met de plattegrond in de hand konden we alle beelden op ons gemak opzoeken en bekijken. Het is mooi om te zien dat de originele 15e-/16e-eeuwse beelden en latere 19e-eeuwse kopieën of inventies redelijk te onderscheiden zijn, maar toch ook een harmonieus geheel vormen: persoonlijk had ik niet het gevoel dat er sprake was van een discontinuïteit. Maar goed, misschien ben ik ietwat bevooroordeeld als liefhebber van 19e-eeuwse gedachtes over restauratie. Enfin, we konden dus vrijelijk rondlopen en van het prachtige uitzicht over de stad genieten. De gids bleef ondertussen in de buurt, zodat we vragen konden stellen. We hadden een uur om rond te kijken, waar we ook volledig gebruik van hebben gemaakt. Sterker nog, op een gegeven moment waren de meeste mensen alweer naar beneden afgedaald en hadden we het gehele dak voor onszelf.
Een Wonderlijke Klim was precies dat: wonderlijk. Wij vonden het eigenlijk indrukwekkender dan de tentoonstelling van Jeroen Bosch en dat zegt wat. Wilt u zelf ook nog de prachtige luchtboogbeelden en het unieke uitzicht over Den Bosch in u opnemen? De wandeling is nog tot en met 30 oktober te boeken op de speciale website. En natuurlijk kunt u ook nog proberen om tickets te regelen voor de tentoonstelling van Jeroen Bosch in het Noordbrabants Museum!
Voor de rest geen woorden meer, maar beelden:
