Inleiding
In veel grote steden in ons land is sprake van een duidelijke trend: een overschot aan braakliggend terrein. De crisis van de afgelopen jaren heeft de woningbouw en (grotere) gebiedsontwikkelingen een harde slag toegebracht, waardoor op veel gronden in en rond stedelijke centra al jaren niets gebeurt. Hetzelfde geldt voor leegstaande gebouwen, vooral in de vorm van kantoren. Deze zogenaamde ‘pauzelandschappen’ zijn gaten in het ruimtelijk weefsel van ons land die vragen om passende opvulling. Echter, de woningmarkt moet zich nog herpakken en ruimtelijke ontwikkeling vindt veelal nog plaats in de vorm van kleine inbreidingslocaties, bijvoorbeeld door (sloop- en) nieuwbouw in kernen. Ondertussen blijven die andere landschappen dus op pauze staan. Dat tijdelijke herbestemming een manier is om even weer op ‘play’ te drukken is al even duidelijk, maar hoe doe je dat dan?
In Breda staat een huis
Soms kom je iets tegen tijdens een fietstochtje door de stad en denk je bij jezelf: “Wat is dat nou?” Tussen het Holland Casino en de Stadsgalerij in Breda staat een wel heel bijzonder huis, dat daar twee maanden geleden nog niet stond. Nu is dat op zich niet zo heel speciaal, maar het feit dat de bouw minder dan een dag heeft geduurd is dat zeker wel. Dit is de ONE van Heijmans. Dit bouwwerk een containerwoning noemen doet er bijna geen recht aan, maar dat is wel de onderliggende structuur. De ONE is bedoeld om te voorzien in energiezuinige, tijdelijke huisvesting op braakliggende terreinen. Op de Provadabeurs werd de woning door wethouder Bergkamp van de gemeente Breda ontdekt en na overleg met Heijmans verplaatst naar Breda. Zo wordt in deze stad, waar toch al gauw circa 160 ha terrein braak ligt en waar ook een tekort is aan betaalbare (tijdelijke) huurwoningen, proefgedraaid met het op duurzame manier voorzien in een duidelijke behoefte. En het lijkt qua design ook nog eens goed, naar mijn mening.
Saillant detail: tijdens het aansluiten van de ONE op de riolering werden afgelopen week ondergrondse bouwhistorische resten aangetroffen, die door de gemeentelijke archeologische dienst zijn gedocumenteerd. De nieuwe riolering is vervolgens zo aangelegd, dat de resten in situ konden worden behouden. De rapportage van het mini-onderzoek is reeds in de maak. Zoals Merel Mulders van de gemeente Breda via Twitter liet weten:
Riolering #ONE ligt erin, door #archelogievondst extra bochtje gegraven @heijmansnl #breda #Binnenstad @breda
De ONE naast de Stadsgalerij van Breda is een modelwoning: begin vorige maand hadden zich 36 mensen opgegeven om de container van de 21e eeuw tijdelijk te bewonen. De eerste bewoner zal spoedig intrek nemen en het lijkt erop dat die op genoeg bekijks mag rekenen. Het eerste wat men wellicht zal opperen is dat het toch wel klein wonen is: het bouwvlak meet nog geen 32 m2 en de bovenverdieping is ’slechts’ een vide voor de slaapkamer. Maar is groter wonen ook per sé beter? Eigenlijk past de ONE binnen de filosofie van de Tiny House Movement, een beweging die is ontstaan in de Verenigde Staten als reactie op de steeds groter wordende woningen daar en de bijbehorende regelgeving. Als je kijkt naar de hoeveelheid leegstaande kantoorpanden en kerken in Nederland, dan is het misschien een idee om nog serieuzer te kijken naar de invulling van deze panden met kleine woon- en/of werkruimtes.
Een kleine uitwijding: voorbeelden van tot woonruimte omgebouwde kerken zijn er al genoeg, bijvoorbeeld in de Sint-Josephkerk in Hilversum en de Sint-Vituskerk en Vredekerk in Bussum (voorheen woonde ik in het Gooi). Het ‘probleem’ van deze erfgoedverantwoorde herbestemmingen is echter vaak dat het koop in plaats van huur betreft - en met een stevig prijskaartje. De uitdaging gaat dan ook zijn om klein en bijzonder wonen betaalbaarder te maken voor een grotere groep mensen. Het laatste over dit onderwerp is door mij nog niet gezegd!
Vamos al la playa
Terug naar tijdelijke herbestemming van braakliggende terreinen, want daarvoor heeft Breda nog meer inspiratie te bieden. Een snel geleerde les voor de gemeente was dat er sterk gekort moest worden op regelgeving en particulieren gestimuleerd moesten worden, wilden tijdelijke initiatieven slagen. Men besloot bijvoorbeeld om op het Haveneiland, dat pas rond 2026 ingericht zal worden als woonlocatie, een pilot uit te voeren met tijdelijke bestemmingen zonder dat ze als overheid meer deden dan faciliteren. Stichting BRAAK! is hierbinnen mede verantwoordelijk voor twee bijzondere lopende projecten: Belcrum Beach en STEK. De eerste is wat het zegt: een heus stad-strand zoals langs de Seine in Parijs, maar dan gerund door vrijwilligers en gebouwd met restmaterialen. Belcrum Beach gaat in 2015 haar derde jaar in en mag zich vast weer verheugen in voldoende belangstelling (zeker als het weer wat stabieler wordt).
Pal naast Belcrum Beach ligt het tweede lopende initiatief van BRAAK!: STEK. Op dit terrein kreeg ik enkele weken geleden een rondleiding van Marc Riemens, die als beeldhouwer zijn eigen werkplaats heeft op het terrein. Als een potentiële kandidaat met een goed idee een succesvolle pitch aflevert op STEK, dan kan hij of zij een eigen plek inrichten om van daaruit diens initiatief uit te voeren. Die initiatieven zijn zeer divers: hergebruik van afgedankt hout, een openbare werkplaats met 3D printers, een lokale reisgids door onontdekt Nederland, een microbrouwerij, etc. De ‘kantoren’ nemen al even verscheidene vormen aan, tot en met een lijnbus en een boot aan toe! Werkelijk een bijzondere plek met bijzondere ondernemers.
De gemeente Breda neemt een voortrekkerspositie in, daar waar het braakliggende terreinen betreft en de mogelijkheden tot tijdelijke herbestemming daarvan. Een mooi voorbeeld van die actieve houding is de TerreinIdee app, die in samenwerking met de Avans Hogeschool is ontwikkeld (te vinden in de App Store of op Google Play). In deze app is een overzicht te vinden van braakliggende terreinen in en kunnen mensen ideeën aandragen voor tijdelijke nieuwe functies. Er zijn al meerdere levensvatbare initiatieven opgestart op deze manier, zoals de Bredase Kruidenakker aan de Ettensebaan en de Buurttuin in de wijk Hoge Vucht. Het is opvallend om te zien dat veel initiatieven van buurtbewoners verband houden met (stads)land- en tuinbouw, soms gecombineerd met voorzieningen voor kinderen zoals een crossbaan.
Conclusie
De zoektocht naar het vinden van passende, innovatieve en verrassende initiatieven voor tijdelijke herbestemming van ‘pauzelandschappen' gaat onverminderd door. Of het nu middels een buurtgedragen plan in het stationsgebied van Zwijndrecht is (Van Yperenterrein) of als kolossaal feestaardvarken ter ere van 100 jaar dierentuin vanuit een enkele kunstenaar (Bartokplein in Arnhem), de mogelijkheden zijn eindeloos. Ondertussen nodig ik een ieder uit om eens goed na te denken bij het zien van een braakliggend terrein ergens in Nederland… wat zou u daar mee willen doen?
Meer lezen over de Heijmans ONE?
Meer lezen over het Haveneiland?
Meer lezen over pauzelandschappen en voorbeelden van benutting?
De foto bovenaan deze bijdrage is verstrekt door Merel Mulders van de gemeente Breda en toont de Heijmans ONE tijdens het archeologisch onderzoek. Meer foto’s van de woning (door de auteur) zijn te zien op de Facebookpagina van Rubicon Erfgoed!