Inleiding
De gemeente Wijk bij Duurstede in de provincie Utrecht heeft een lange historie, zowel in de letterlijke zin van het woord alsook wat betreft archeologisch onderzoek daarnaar. De stad die de gemeente haar naam geeft maakte in de Romeinse Tijd deel uit van het grensgebied (de limes) en is de locatie van het beroemde Dorestad, een middeleeuwse handelsnederzetting met connecties tot in Scandinavië en het Oostzeegebied. In Wijk wordt al sinds de jaren ’60 en ’70 van de vorige eeuw systematisch gravend onderzoek verricht, wat een schat aan informatie heeft opgeleverd over de ruimtelijke indeling van bijvoorbeeld de vroegmiddeleeuwse nederzetting.
Om een idee te geven van het werk dat de veldarcheologen in bijna vijftig jaar hebben verzet: ik was zelf in 2010 aanwezig bij de aanleg van de 1000e werkput, tijdens de directievoering over het archeologische onderzoek van de nieuwbouwwijk De Geer II. Die put werd aangelegd door Ben de Wit, dezelfde die in 1967 ook de eerste put aanlegde. Ben en zijn broer Nol hadden op dat moment als graafmachinisten al meer dan veertig jaar ervaring met archeologisch graafwerk (waarvoor ze in 2005 waren onderscheiden met de Grote Prijs der Nederlandse Veldarcheologie).
Ruimtelijke (her)ontwikkeling en archeologie
Wijk bij Duurstede is een bijzondere gemeente, omdat de balans die getroffen moet worden tussen ruimtelijke (her)ontwikkelingen en archeologische waarden des te zorgvuldiger moet plaatsvinden wegens de alomtegenwoordigheid van overblijfselen uit het verleden van de stad. Tot nu toe is dat naar mijn mening wonderwel gelukt, door continue dialoog tussen opdrachtgevers (zowel privaat als gemeentelijk), de bevoegde overheid en de betrokken archeologen in het veld en daarbuiten. Daarnaast is middels open dagen en scholingsprogramma’s voor de jeugd ook gezorgd voor publieksbereik.
In de afgelopen jaren heeft Wijk bij Duurstede een keur aan ingrepen in het ruimtelijk weefsel meegemaakt, zoals nieuwbouw in De Geer II en de herontwikkeling van de jaren-’50 uitbreidingswijk De Engk. In beide gevallen is er archeologisch onderzoek uitgevoerd, waarbij ik een begeleidende rol heb mogen spelen in eerdere werkverbanden bij The Missing Link en Transect. In het kader van de werkzaamheden in De Engk heb ik de afgelopen twee zomers directie gevoerd over een aantal proefsleuvenonderzoeken en archeologische begeleidingen, waarbij een specifieke civiele ingreep het uiterlijk van de wijk het meeste heeft veranderd: de transformatie van de David van Bourgondiëweg tot watergang.
Van weg tot watergang
David van Bourgondië was in de tweede helft van de 15e eeuw als bisschop van Utrecht één van de machtigste mannen van Europa. Tussen 1459 en 1496 was hij in Wijk bij Duurstede gevestigd. Hij liet onder andere de Wijkse woontoren die er al sinds de 13e eeuw stond ombouwen tot het imposante kasteel Duurstede, dat heden ten dage nog te zien is (Blijdenstijn 2015, 257). De naamgeving van veel straten en ontwikkelingen in Wijk bij Duurstede is historisch geïnspireerd, zo ook de David van Bourgondiëweg in de wijk De Engk.
In opdracht van de gemeente Wijk bij Duurstede is de weg tussen de Hordenweg en de Singel die naar de 15e-eeuwse bisschop van Utrecht is genoemd anno 2015 veranderd in een watergang en een vijverpartij, waarmee de uitstraling van De Engk sterk is opgefrist. Ontworpen door Tauw en gerealiseerd door Sallandse Wegenbouw onder begeleiding van Tauw (eerste fase voltooid) biedt de watergang nu al de mogelijkheid tot kleinschalige recreatie voor de buurt en vormt het straks het nieuwe hart van de herontwikkelde wijk.
Voorafgaand aan de aanleg van de watergang is er archeologisch onderzoek uitgevoerd. Immers, er moest een watergang worden gegraven, rioleringen verlegd, nieuwe parkeergelegenheid voor de bewoners worden gerealiseerd, etc. De resultaten van de archeologische onderzoeken bieden nieuw inzicht in het rurale gebruik van het landschap tijdens de Middeleeuwen en worden gekoppeld aan de al bekende gegevens die de afgelopen decennia zijn verzameld, waardoor de puzzel steeds completer wordt.
Tot besluit
Ik kan iedereen aanraden om eens in Wijk bij Duurstede te gaan kijken, door de stad en het omringende, prachtige Kromme Rijngebied te wandelen of te rijden en een gevoel te krijgen voor de historische gelaagdheid die hier aanwezig is.
Meer weten over David van Bourgondië, Wijk bij Duurstede en het Kromme Rijngebied?
- Leestip: Blijdenstijn, R., 2015. Tastbare Tijd 2.0. Cultuurhistorische atlas van de provincie Utrecht. Amsterdam.
- Bezoektip: Kasteel Duurstede, Langs de Wal 5-7, 3961 AB, Wijk bij Duurstede (navigeer naar Muntstraat).